Logica van het gevoel anno NU
Op een zondagmiddag herinnerde ik mij het boek “logica van het gevoel”, dat is de filosofie van Arnold Cornelis over de drie stabiliteitslagen in de cultuur. Zo’n 35 jaar geleden beleefde ik een ongelooflijk inspirerende dag met hem.
Anno nu en vooral in relatie met de huidige maatschappelijke ontwikkelingen komt dat weer naar boven. Het is overal onverzoenlijkheid, hakken in het zand, korte lontjes, ik-eerst en protectionisme in een wereld die naar mijn idee juist vraagt om samen op pad te gaan naar welvaart en welzijn in harmonie met onze omgeving.
Arnold Cornelis spreekt over 3 stabiliteitslagen voor de mens. Hij ziet in zijn theorie de individuele mens zowel als de maatschappij door een drietal fasen (stabiliteitslagen) gaan waarin de logica van het gevoel zich steeds moet kunnen nestelen om zo niet te vervallen in een ontwikkelingsstagnatie. Hij geeft de mens zowel als de maatschappij het stuur opnieuw in handen, in de vorm van het gevoel, om zo sturing en betekenis te kunnen geven aan ons bestaan. Als kind zijn we door een natuurlijk systeem gegaan waar geborgenheid en liefde betekenis gaven aan ons bestaan. De veiligheid vinden wij bij de moeder in het natuurlijke systeem dat gekenmerkt wordt door het gezin.
In de adolescentie komen we in de nieuwe wereld terecht van het sociaal regelsysteem van de tweede stabiliteitslaag. Hier komen wij in contact met nieuwe manieren om een plaats in die maatschappij te verwerven en krijgt ons bestaan een nieuwe betekenis. Rationaliteit beheerst dit systeem en wij moeten hierin dan ook onszelf staande weten te houden in de ruwe wereld buiten het gezin.
De volgense fase van ontwikkeling is nog problematisch voor onze maatschappij. We staan nog maar aan het begin van de ontwikkeling van deze derde stabiliteitslaag; die van communicatieve zelfsturing. De maatschappij is nog niet gericht op communicatieve zelfsturing. Om bijvoorbeeld het vliegverkeer te laten krimpen ten behoeve van een leefbaarder klimaat zouden regeringen liefst internationaal moeten samenwerken.
Het wereldbestuur is daar nog niet op ingesteld. Zowel nationaal als wereldwijd streven regeringen vooral hun eigenbelang na. Zij streven naar handhaving van de positie van hun land in de wereld. En naar continuering van hun machtspositie als politici dan wel dictator in het eigen land. Elk land “redt” zijn eigen luchtvaartbedrijf. Ook ons land. We nemen pragmatische besluiten, sluiten compromissen in het “polderoverleg” en multi-nationale bedrijven zitten vaak aan de knoppen. Echte knopen worden niet doorgehakt. Zoals bijvoorbeeld hoe we de inkrimping van het vliegverkeer gaan regelen, waarvan al duidelijk was dat die noodzakelijk is om de klimaatverandering binnen de perken te houden.
Onderwijs
Welke functie zou het onderwijs moeten hebben voor communicatieve zelfsturing? We zouden kritisch moeten leren nadenken over ons zelf en onze rol in de samenleving. Over hoe we ons leven willen inrichten en welke waarden we willen realiseren. Willen we inderdaad vooral welvaart en dus vooral werken? Of juist meer tijd om dingen te doen waar we niets mee hoeven te verdienen? Het huidige onderwijs bereidt ons onvoldoende voor om hierin keuzes te kunnen maken. Het onderwijs leert ons ook onvoldoende sociale verantwoordelijkheid.
In zijn lecture blijft mij altijd het voorbeeld bij van Frankrijk. Cornelissen vertelt dat in welke uithoek van Frankrijk je ook bent je altijd wel een wegaanduiding vindt met een richtingspijl naar Parijs. Dat geeft je een gevoel, duiding en oriëntatie. Ieders gevoel vraagt om logica, een soort van sociale oriëntatie naar een richting, kernpunt of noem het gemeenschappelijke waarde.
Communicatieve zelfsturing vereist zelfvertrouwen
Feitelijk is de communicatieve sturing van de samenleving nog maar heel gebrekkig. Sterker nog, de acceptatie van het idee van een ideale “maakbare samenleving” is nog ver weg. Het idee dat een rechtvaardige samenleving mogelijk is wordt in de weg gestaan door het idee dat dit niet haalbaar is. Jawel, omdat de “vrije markt” en de “vrijheid van meningsuiting” in de weg staan. Maximalisatie van welvaart en persoonlijk belang verdringen zo andere waarden, zoals een schoon milieu of eerlijke verdeling van inkomsten en ontwikkeling. Het is altijd een beetje eng om een andere weg in te slaan, maar toch! Wij vergeten vaak dat ook het persoonlijke belang uitermate gebaat is bij het nastreven van een gezamenlijk belang.
Het huidige niveau van de landelijke- en internationale politiek bestaat uit een afspiegeling van de maatschappij. Kortweg gezegd: een en al verbrokkeling en stuurloos egoïsme binnen de politiek. En dat terwijl juist daar de voorbeeldfunctie weggelegd is. Met een harmonische wereld met een veilig gevoel voor ieder lid van die wereld is iedereen op den duur gebaat.
Anno nu en vooral in relatie met de huidige maatschappelijke ontwikkelingen komt dat weer naar boven. Het is overal onverzoenlijkheid, hakken in het zand, korte lontjes, ik-eerst en protectionisme in een wereld die naar mijn idee juist vraagt om samen op pad te gaan naar welvaart en welzijn in harmonie met onze omgeving.
Arnold Cornelis spreekt over 3 stabiliteitslagen voor de mens. Hij ziet in zijn theorie de individuele mens zowel als de maatschappij door een drietal fasen (stabiliteitslagen) gaan waarin de logica van het gevoel zich steeds moet kunnen nestelen om zo niet te vervallen in een ontwikkelingsstagnatie. Hij geeft de mens zowel als de maatschappij het stuur opnieuw in handen, in de vorm van het gevoel, om zo sturing en betekenis te kunnen geven aan ons bestaan. Als kind zijn we door een natuurlijk systeem gegaan waar geborgenheid en liefde betekenis gaven aan ons bestaan. De veiligheid vinden wij bij de moeder in het natuurlijke systeem dat gekenmerkt wordt door het gezin.
In de adolescentie komen we in de nieuwe wereld terecht van het sociaal regelsysteem van de tweede stabiliteitslaag. Hier komen wij in contact met nieuwe manieren om een plaats in die maatschappij te verwerven en krijgt ons bestaan een nieuwe betekenis. Rationaliteit beheerst dit systeem en wij moeten hierin dan ook onszelf staande weten te houden in de ruwe wereld buiten het gezin.
De volgense fase van ontwikkeling is nog problematisch voor onze maatschappij. We staan nog maar aan het begin van de ontwikkeling van deze derde stabiliteitslaag; die van communicatieve zelfsturing. De maatschappij is nog niet gericht op communicatieve zelfsturing. Om bijvoorbeeld het vliegverkeer te laten krimpen ten behoeve van een leefbaarder klimaat zouden regeringen liefst internationaal moeten samenwerken.
Het wereldbestuur is daar nog niet op ingesteld. Zowel nationaal als wereldwijd streven regeringen vooral hun eigenbelang na. Zij streven naar handhaving van de positie van hun land in de wereld. En naar continuering van hun machtspositie als politici dan wel dictator in het eigen land. Elk land “redt” zijn eigen luchtvaartbedrijf. Ook ons land. We nemen pragmatische besluiten, sluiten compromissen in het “polderoverleg” en multi-nationale bedrijven zitten vaak aan de knoppen. Echte knopen worden niet doorgehakt. Zoals bijvoorbeeld hoe we de inkrimping van het vliegverkeer gaan regelen, waarvan al duidelijk was dat die noodzakelijk is om de klimaatverandering binnen de perken te houden.
Onderwijs
Welke functie zou het onderwijs moeten hebben voor communicatieve zelfsturing? We zouden kritisch moeten leren nadenken over ons zelf en onze rol in de samenleving. Over hoe we ons leven willen inrichten en welke waarden we willen realiseren. Willen we inderdaad vooral welvaart en dus vooral werken? Of juist meer tijd om dingen te doen waar we niets mee hoeven te verdienen? Het huidige onderwijs bereidt ons onvoldoende voor om hierin keuzes te kunnen maken. Het onderwijs leert ons ook onvoldoende sociale verantwoordelijkheid.
In zijn lecture blijft mij altijd het voorbeeld bij van Frankrijk. Cornelissen vertelt dat in welke uithoek van Frankrijk je ook bent je altijd wel een wegaanduiding vindt met een richtingspijl naar Parijs. Dat geeft je een gevoel, duiding en oriëntatie. Ieders gevoel vraagt om logica, een soort van sociale oriëntatie naar een richting, kernpunt of noem het gemeenschappelijke waarde.
Communicatieve zelfsturing vereist zelfvertrouwen
Feitelijk is de communicatieve sturing van de samenleving nog maar heel gebrekkig. Sterker nog, de acceptatie van het idee van een ideale “maakbare samenleving” is nog ver weg. Het idee dat een rechtvaardige samenleving mogelijk is wordt in de weg gestaan door het idee dat dit niet haalbaar is. Jawel, omdat de “vrije markt” en de “vrijheid van meningsuiting” in de weg staan. Maximalisatie van welvaart en persoonlijk belang verdringen zo andere waarden, zoals een schoon milieu of eerlijke verdeling van inkomsten en ontwikkeling. Het is altijd een beetje eng om een andere weg in te slaan, maar toch! Wij vergeten vaak dat ook het persoonlijke belang uitermate gebaat is bij het nastreven van een gezamenlijk belang.
Het huidige niveau van de landelijke- en internationale politiek bestaat uit een afspiegeling van de maatschappij. Kortweg gezegd: een en al verbrokkeling en stuurloos egoïsme binnen de politiek. En dat terwijl juist daar de voorbeeldfunctie weggelegd is. Met een harmonische wereld met een veilig gevoel voor ieder lid van die wereld is iedereen op den duur gebaat.
