Bestaat een “kunstenaar met twee linkerhanden"?
Een opiniestuk in het NRC van 2 augustus jongsleden concludeerde dat bij moderne kunst het verhaal en de beleving belangrijker zijn dan het kunstobject. Artificial Intelligence (AI) kan de kunstenaar prima vervangen.
Veel kunstenaars hebben in het verleden (delen van) hun kunstwerken niet zelf uitgevoerd. Rembrandt bijvoorbeeld had enige leerlingen die, als ze voldoende ervaring hadden, minder belangrijke delen van een schilderij mochten schilderen. Rembrandt bedacht het werk, zette het werk op en gaf aan wat en op welke wijze de leerling daarna mocht schilderen. Om vervolgens zelf de finishing touch aan het schilderij te geven. Van Rembrandt weten we het. Van Peter Paul Rubens weten we dat hij zelfs een heel productiebedrijf om zich heen had verzameld en dat er meer werk is dat niet, dan wel van zijn hand is.
Ondermijnt dit nu ons idee over de kunstenaar of is dit een reden om kunst en vakmanschap van elkaar te scheiden? 9 Jaar geleden was ik in het kunstenaarsdorp Pietrasanta in Italië in het atelier van Eppe de Haan. Vol bewondering was ik over zijn marmersculpturen. In datzelfde atelier waren Italiaanse beeldhouwers aan het werk met sculpturen die niet van henzelf waren, maar die zij in opdracht vervaardigden voor een kunstenaar. Eén van die kunstenaars was Damien Hirst. De door hem bedachte sculptuur werd door een Italiaanse ambachtsman in enige maanden noeste arbeid uit een brok marmer geschapen. Wie is dan de kunstenaar en welke waarde moeten wij geven aan het begrip kunstenaar?
In diezelfde periode werkten Tom Claassen en ik in Italië in marmer. Het door hem in marmer gebeitelde hondje was wel heel erg simpel. Marmer zelf met hamer en beitel bewerken was leuk voor een keer, maar niet echt ‘zijn ding’. Zijn kunstwerken worden door hem bedacht en door andere gefabriceerd. De beesten waar Claassen Nederland mee heeft verrijkt, zijn aandoenlijk. Ze ogen knuffelbaar, ook al zijn ze gemaakt van beton, hout, brons of rubber. Over kunst in de openbare ruimte heeft hij eens gezegd: “Je probeert het toegankelijk te maken, als de mensen er niets van begrijpen heb je je doel gemist en is het ook niet leuk. Een beetje lief, dat mag best. De omgeving is dus heel erg belangrijk en ik kan het niet nalaten om het ook leuk te maken.”
Het oppervlak van de beelden, de huid, is het hoofdthema in het werk van Claassen. Het werk nodigt uit tot aanraken en staat vrijwel nooit op een sokkel. Claassen vindt het prima dat zijn beelden door kinderen beklommen worden. Daarmee heeft dat beeld dus nog iets anders meegekregen dan slechts het zijn van een sculptuur. De hand van de meester hoeft dus niet de uitvoerende hand te zijn om het kunstwerk zijn signatuur te geven.
In mega verbanden kunnen wij dat wel waarderen. Michelangelo sleepte zelf niet met stenen om de koepel van de Duomo in Florence te bouwen, Rem Koolhaas heeft geen steen gemetseld aan zijn bouwwerken en Winy Maas heeft niet zelf de spiegelende wanden aangebracht op het Depot van museum Boijmans van Beuningen. Wij waarderen echter wel ten zeerste de scheppende kracht van deze architecten.
De hedendaagse opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) creëert niet alleen kunst welke niet te onderscheiden zijn van die van menselijke kunstenaars, maar bedenkt ook geheel nieuwe concepten. Moderne kunstenaars verbinden hun naam aan door AI gegenereerde werken zonder zelf een penseel of beitel aan te raken. Hierdoor gaat de naam van de kunstenaar als merk fungeren, losgekoppeld van fysieke arbeid.
Ervaring, naamsbekendheid, beleving, marketing en het narratief worden als combinatie belangrijk dan de kunst zelf. Ambacht en maakprocessen worden minder belangrijk als ze door AI en een printer vervangbaar zijn. De waardering van zulke maakprocessen vervalt. Het is vaak de weg ergens naartoe die het meeste voldoening schenkt, niet het aankomen. Dat laatste geeft al na korte tijd een leeg gevoel. Zullen wij ooit ook zo naar de meesterwerken van deze tijd kijken?
Veel kunstenaars hebben in het verleden (delen van) hun kunstwerken niet zelf uitgevoerd. Rembrandt bijvoorbeeld had enige leerlingen die, als ze voldoende ervaring hadden, minder belangrijke delen van een schilderij mochten schilderen. Rembrandt bedacht het werk, zette het werk op en gaf aan wat en op welke wijze de leerling daarna mocht schilderen. Om vervolgens zelf de finishing touch aan het schilderij te geven. Van Rembrandt weten we het. Van Peter Paul Rubens weten we dat hij zelfs een heel productiebedrijf om zich heen had verzameld en dat er meer werk is dat niet, dan wel van zijn hand is.
Ondermijnt dit nu ons idee over de kunstenaar of is dit een reden om kunst en vakmanschap van elkaar te scheiden? 9 Jaar geleden was ik in het kunstenaarsdorp Pietrasanta in Italië in het atelier van Eppe de Haan. Vol bewondering was ik over zijn marmersculpturen. In datzelfde atelier waren Italiaanse beeldhouwers aan het werk met sculpturen die niet van henzelf waren, maar die zij in opdracht vervaardigden voor een kunstenaar. Eén van die kunstenaars was Damien Hirst. De door hem bedachte sculptuur werd door een Italiaanse ambachtsman in enige maanden noeste arbeid uit een brok marmer geschapen. Wie is dan de kunstenaar en welke waarde moeten wij geven aan het begrip kunstenaar?
In diezelfde periode werkten Tom Claassen en ik in Italië in marmer. Het door hem in marmer gebeitelde hondje was wel heel erg simpel. Marmer zelf met hamer en beitel bewerken was leuk voor een keer, maar niet echt ‘zijn ding’. Zijn kunstwerken worden door hem bedacht en door andere gefabriceerd. De beesten waar Claassen Nederland mee heeft verrijkt, zijn aandoenlijk. Ze ogen knuffelbaar, ook al zijn ze gemaakt van beton, hout, brons of rubber. Over kunst in de openbare ruimte heeft hij eens gezegd: “Je probeert het toegankelijk te maken, als de mensen er niets van begrijpen heb je je doel gemist en is het ook niet leuk. Een beetje lief, dat mag best. De omgeving is dus heel erg belangrijk en ik kan het niet nalaten om het ook leuk te maken.”
Het oppervlak van de beelden, de huid, is het hoofdthema in het werk van Claassen. Het werk nodigt uit tot aanraken en staat vrijwel nooit op een sokkel. Claassen vindt het prima dat zijn beelden door kinderen beklommen worden. Daarmee heeft dat beeld dus nog iets anders meegekregen dan slechts het zijn van een sculptuur. De hand van de meester hoeft dus niet de uitvoerende hand te zijn om het kunstwerk zijn signatuur te geven. In mega verbanden kunnen wij dat wel waarderen. Michelangelo sleepte zelf niet met stenen om de koepel van de Duomo in Florence te bouwen, Rem Koolhaas heeft geen steen gemetseld aan zijn bouwwerken en Winy Maas heeft niet zelf de spiegelende wanden aangebracht op het Depot van museum Boijmans van Beuningen. Wij waarderen echter wel ten zeerste de scheppende kracht van deze architecten.
De hedendaagse opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) creëert niet alleen kunst welke niet te onderscheiden zijn van die van menselijke kunstenaars, maar bedenkt ook geheel nieuwe concepten. Moderne kunstenaars verbinden hun naam aan door AI gegenereerde werken zonder zelf een penseel of beitel aan te raken. Hierdoor gaat de naam van de kunstenaar als merk fungeren, losgekoppeld van fysieke arbeid.
Ervaring, naamsbekendheid, beleving, marketing en het narratief worden als combinatie belangrijk dan de kunst zelf. Ambacht en maakprocessen worden minder belangrijk als ze door AI en een printer vervangbaar zijn. De waardering van zulke maakprocessen vervalt. Het is vaak de weg ergens naartoe die het meeste voldoening schenkt, niet het aankomen. Dat laatste geeft al na korte tijd een leeg gevoel. Zullen wij ooit ook zo naar de meesterwerken van deze tijd kijken?
