De kunst om zelf geen klootzak te zijn

Een bezoek aan de boekhandel Van der Velde in Leeuwarden, tijdens een weekeinde met mijn studievrienden, is een verplicht nummer. De gids van de dag werd onrustig toen ik samen met een vriend al in het begin van de stadswandeling een andere afslag nam. De vrees van de gids voor wanorde en asociaal gedrag maakten we waar. Uiteraard gingen we richting de boekhandel.

Het eerste boek dat ik in handen krijg is dat van Ter Braack en heeft als de titel ‘Het Universum is een klootzak’. Hij beschrijft hierin het universum als een asociale entiteit, net zoals de mens zelf. Deze wis- en natuurkundige gaat niet mee met de trend om het heelal en ons leven te bewieroken. Hij kent het universum uiteraard geen menselijke eigenschappen toe, maar bij wijze van spreken maakt het universum ons het leven behoorlijk zuur. En mensen elkaar ook.

Natuurkundig gezien zijn wij onderworpen aan de tweede wet van de thermodynamica. De wet beschrijft de toename van wanorde en verlies van bruikbare energie. Onze gids vreest deze wanorde op kleine schaal in ons vriendengroepje. Op grote schaal beschrijft de wet de drijvende natuurkracht (entropie genoemd) achter de toename van wanorde in het universum.

Kleffe clichékots
Gezwijmel over mysterieuze schoonheid van het heelal tref je niet aan in het cabareteske boek van Ter Braack. Hij kwijlt niet over de plantjes, de bloemetjes en de beestjes. Hij verzet zich tegen deze kleffe clichékots. Ons aardse leventje is behoorlijk beperkt. Evolutionair-biologisch gezien is het leven één grote poging om wanorde op kleine schaal te verkleinen (zoals tijdens ons weekeinde) en het op grote schaal een beetje tegen te gaan. Een kansloze evolutionaire missie. Hoe het leven is ontstaan weten we niet precies, maar het gaat gepaard met complexiteit zonder een hoger doel en met vele gebreken. De fysieke gebreken van ons lichaam worden dus veroorzaakt doordat we evolueerden van eencellige wezens naar wat we nu zijn. Ons lichaam is eigenlijk helemaal niet zo’n handig apparaat.

Collectieve waanzin
De hele mikmak die we ‘het leven’ noemen, is een koddige en ongemakkelijke bedoening volgens Ter Braack. Levende wezen zijn we die door een evolutionair gevormd metabolisme tijdelijk weerstand kunnen bieden tegen de tweede wet van de thermodynamica. We denken dat de aarde speciaal voor ons gemaakt is. Niets is minder waar. Met de desastreuze gevolgen van dit waanidee hebben we nu te maken. We zullen met z’n allen een existentiële verzetsdaad op de mat moeten leggen om toch een beetje redelijk te kunnen blijven leven op de aarde. De speelse omgang met tijdschalen en het begrijpen van fenomenen als complexiteit, entropie en evolutie is een remedie om iets anders te leven. Het is de kunst om zelf geen klootzak te zijn terwijl de ingrediënten volop aanwezig zijn om het te worden.

Tijdens een weekeinde Leeuwarden ging het bijna mis. Gelukkig was de gids coulant voor ons en bewaakte hij de orde om samen het weekeinde goed door te komen. Om beter te beseffen dat we op collectief niveau waanzinnig bezig zijn, is het boek van Ter Braack een aanrader.